Roślinami łąkowymi oznaczamy trawy, koniczyny i zioła. Ogólnie chodzi o takie gatunki roślin, które potrzebują dostatecznej ilości światła i znoszą regularne koszenie lub deptanie i wypasanie. Są więc w znacznym stopniu uzależnione od działalności człowieka w krainie a jeżeli z jakiegokolwiek powodu by doszło do ograniczenia gospodarki rolnej na łąkach, bieżące gatunki łąkowe stałyby się roślinami rzadkimi i zagrożonymi. 

Oczywiście nie wszystkie rośliny łąkowe rosną na wszystkich łąkach. Jest to uzależnione od warunków miejscowych, przede wszystkim od ilości substancji odżywczych i ilości wody w glebie. Niektóre są sucholubne, inne wolą stałą wilgoć, niektóre gleby ubogie a inne znów bogate w azot i inne środki odżywcze. Na ich obecność wpływa też położenie na wysokości nad poziomem morze. Często na łąkach zmieniają się warunki prawie na każdym metrze.  Zmienia się również i gatunkowy skład roślin. Dlatego musimy na łące niektórych gatunków szukać, pomimo tego, że wiemy, iż pojawiają się one na niej – lecz jednak nie wszędzie. 

Na gatunkowy skład roślin również bardzo wpływamy poszczególnymi interwencjami gospodarczymi, przede wszystkim koszeniem lub wypasaniem. Na przykład niektóre zioła wymagają późniejszego terminu gospodarowania, aby zdążyły zakwitnąć i wytworzyć dojrzałe nasiona. 

Na na skład gatunku na kwitnącej łączce w naszym ogródku mogą mieć wpływ i takie rzekome drobnostki, jak kosiarka. Na przykład kosiarka strunowa tłumi stosunkowo solidnie  gatunkową różnorodność, ponieważ źdźbła ślin „rozmieli“ a to zniosą tylko niektóre, przeważnie najbardziej pospolite i nie zupełnie żądane gatunki.

Foto: Google

Kooperační síť "Kvetoucí louky" / Siećwspółpracy "KwitnąceŁąki"

CZ.11.4.120/0.0/0.0/20_032/0002849

Kwiecista łąka przy ulicy Rynoltická w części Hrádku nad Nisou zwanej Donín została założona na początku kwietnia 2022 roku. W połowie czerwca, a konkretnie 16 czerwca, po raz pierwszy została skoszona. Termin ten został wyznaczony, można powiedzieć, operacyjnie. Nie jest to niczym niezwykłym w przypadku koszenia łąk, koszenie musi być prowadzone w zależności od pogody, jednak głównym kryterium był tu stan trawy, kiedy konieczne było, aby większość gatunków roślin z zasianej mieszanki traw była już wyhodowana.

Koszenie odbywało się kosiarką. Jest to ważne z punktu widzenia konkurencyjnie słabszych ziół. Kosiarki rotacyjne, czyli takie, które ścinają roślinność obracając głowicą koszącą, nie tną prosto łodyg roślin, jeśli nie będą bardzo ostre to je „przeżują”, co ograniczy wzrost wielu rodzajów ziół, a ponieważ to nie przeszkadza większości traw, wręcz przeciwnie, nastąpiłaby stosunkowo szybka zmiana kwiecistej łąki na wzrost kilku rodzajów odpornych traw. Należy tutaj zaznaczyć, że absolutnie najgorszym narzędziem do koszenia kwietnej łąki jest kosiarka łańcuchowa, co może być dobrą radą dla kogoś, kto chciałby założyć kwiecistą łąkę w swoim ogrodzie.

Ścinka została przeprowadzona jako tzw. rębnia wysoka, co oznacza, że ​​przyrost ścięto na wysokości 15-20 cm nad ziemią. To, w porównaniu ze standardowym niskim koszeniem, jest ponownie ważne dla rozwoju mniejszych i wolniej rosnących gatunków ziół. Zebrany materiał trawiasty przewieziono do kompostowni, gdzie wykorzystano go do produkcji kompostu i substratów. Drugie cięcie jest wstępnie zaplanowane na połowę sierpnia.

Powyżej górnej granicy lasu znajdują się łąki górskie. Rosną w miejscach, gdzie długa zima i trudne warunki klimatyczne nie są w stanie utrzymać drzew. Ponadto często występuje płytka i szkieletowa gleba, która nie podtrzymuje ich korzeni. Łąki te występują tu naturalnie, bez znaczącego wpływu gospodarczego człowieka. W Czechach można je spotkać w najwyższych górach - Karkonoszach, Jesionikach czy Kralickim Śnieżniku. Czasami nawet te tereny były wcześniej wykorzystywane do wypasu, na przykład w Karkonoszach. Wzbogaciło to glebę w składniki odżywcze i nieznacznie zmieniło skład gatunkowy roślin. Zwierzęta gospodarskie również „przesunęły” górną granicę lasu w dół do doliny, dlatego niektóre z niższych łąk górskich nie są do końca autentyczne i zniknęłyby bez pomocy człowieka.

Podstawowym typem roślinności łąkowej jest trawa bliźniczka. Wśród innych gatunków, które tu rosną to np. Śmiałek pogięty, turzyca tęga, jastrząb alpejski, żmijowiec większy, turzyca złocista, fiołek sudecki żółty i inne gatunki, które czasem są nawet endemiczne - rosną tylko w jednym miejscu i nie znajdziesz ich nigdzie indziej. Najpospolitszy gryzoń, którego korytarze często przebijają powierzchnię górskich łąk, to zaskakująco - dobrze znany nornik polny. Istnieją również gatunki ptaków, które można znaleźć w krajach skandynawskich, takie jak siwerniak.

Na wysokościach powyżej górnej granicy lasu, oprócz łąk górskich, występują również inne formy roślinności, np. torfowiska czy zarośla jagód, żurawin i wrzosów. Ponadto nawet na najwyższych wysokościach Karkonoszy można spotkać wyspy kosodrzewin sosnowych.

Kwieciste łąki są dziś modne. Wiele osób chce mieć je w swoim ogrodzie, stają się naturalnym substytutem trawników „golfowych”. To z pewnością właściwy trend. Kwiecista łąka, koszona dwa lub najwyżej trzy razy w roku, stanowi biotop dla wielu roślin i zwierząt, zaburza „sterylność” ogrodów i w naturalny sposób tworzy głębszy związek między mieszkańcami domu a naturą i ich własnych procesów.

Kwieciste łąki są jednak od wieków zjawiskiem naturalnym! Zwłaszcza na wschodzie Moraw, na terenie dzisiejszego obszaru chronionego krajobrazu Białych Karpat, na stanowiskach średniowysokich znajdują się łąki, które dziś również nazywamy kwiecistymi. Są domem dla setek gatunków roślin łąkowych, w tym wielu chronionych i krytycznie zagrożonych. Symbolem Białych Karpat stały się storczyki ziemne.

Rośliny te są słabe konkurencyjnie, więc uzależnione są od szczegółów zagospodarowania łąk. Istnieje kilka powodów, dla których rosną właśnie tutaj, na Morawach wschodnich, a są to między innymi skład gleby, wysokość, ekspozycja stoków itp., ale najważniejsze jest to, że wypas i koszenie były tutaj historycznie naprzemienne. Owce pasły się na łąkach wczesną wiosną po stopieniu śniegu i zazielenieniu zboczy, co osłabiło wcześnie rosnące trawy, po czym łąki koszono, ale później niż tam, gdzie wiosenne wypasy nie miały miejsca. Dzięki temu wystarczyło storczykowatym, że by rozkwitły. A jesienią po raz kolejny łąki zostały wypasione, co ponownie nieco stłumiło dominujące tu trawy.

Nasi przodkowie nie stosowali tej metody hodowli w celu ochrony storczyków ziemnych, ale jakoś przypadkowo się ze sobą zgodzili. Kwieciste łąki można znaleźć również w niższych partiach Beskidów, a także u podnóża niektórych czeskich gór.

Przez łąki rolnicze rozumiemy te, na których priorytetem jest uprawa paszy najwyższej jakości dla zwierząt gospodarskich lub na których potrzebujemy maksymalnej przydatności do wypasu zwierząt.

Łąki te są uboższe gatunkowo, zwykle zdominowane przez kilka gatunków roślin zapewniających wystarczający plon. Murawy te są regularnie obsiane, zwłaszcza na intensywnie użytkowanych pastwiskach.

W przypadku zbioru materii roślinnej na paszę (a nie jako wypas), koszenie odbywa się tu 3, a nawet 4 razy w roku. Produkcja materii roślinnej to prawie niewiarygodnych 8 ton na hektar w ciągu roku.

Na łąkach tych stosuje się intensywne praktyki, podobnie jak w innych sektorach produkcji roślinnej, tzn. tereny są nawożone i poddawane obróbce chemicznej. Ogólnie rzecz biorąc, są one biologicznie ubogie i niewiele żyje tu dzikich zwierząt, w tym owadów. Są one jednak ważne z punktu widzenia zabezpieczenia paszy dla zwierząt gospodarskich. Ważne jest, aby ten rodzaj obszaru produkcyjnego był połączony z bogatymi gatunkowo łąkami, nawet w obrębie obszaru lub określonej lokalizacji.

Kwiecista łąka w Donínie została założona w marcu i na początku kwietnia 2022 roku. Już po dwóch miesiącach roślinność łąkowa ma około pół metra wysokości, jest pięknie połączona i gęsta i zaczyna kwitnąć w różnych kolorach. Dominują tu rośliny takie jak babka lancetowata, koniczyna, tacznik pospolity, kokorycze, wyka i z traw, np. kostrzewa czy kupkówka.

Jak wspomnieliśmy w poprzednim artykułu z łąki w Donínie, nie stosuje się tu żadnych środków chemicznych, więc kontrola i eliminacja niechcianych gatunków chwastów jest bardziej pracochłonna. Są to głównie ostrożeń polny, ale także pokrzywy czy jaskry. Rośliny należy wyrywać ręcznie lub wykopać, nawet z korzeniami. Przed siewem tych gatunków zostanie wykonane pierwsze koszenie, aby zapobiec ich dalszemu rozprzestrzenianiu się. Koszenie to będzie specyficzne w porównaniu z konwencjonalnym koszeniem dziobowym. Ważne, aby zrobić to kosiarką listwową (tzn. nie kosą z głowicą obrotową), a roślinność zostanie przycięta na wysokości 15-20 centymetrów nad ziemią. Koszenie planowane jest na drugą połowę czerwca.

Zgodnie z założeniami te gatunki chwastów na łące powinny się stopniowo zmniejszać przy odpowiednim gospodarowaniu, a więc zwłaszcza przy odpowiednim czasie koszenia.

Łąki na obrzeżach terenu, na którym nie wysiewano nowej mieszanki nasion, zostały już wykoszone w standardowy sposób.

Są to łąki, które znajdują się na terenach zalewowych dolin wokół nizinnych cieków wodnych. Charakteryzują się wahaniami reżimu wodnego, kiedy najczęściej wiosną, ale także przez cały rok przy większych opadach, są okresowo zalewane lub co najmniej mocno podlewane. Podczas powodzi osadzają się na nich osady mułu. Wręcz przeciwnie, gdy poziom wód gruntowych spada, zwykle latem, przejściowo wysychają. Są bardzo żyzne, dlatego rosną tu rośliny wytwarzające duże ilości biomasy, zarówno trawy, jak i różnego rodzaju zioła. Przy koszeniu tych łąk nie są wyjątkiem 3 koszenia w sezonie.

Łąki te są ważne z punktu widzenia równoważenia reżimu wodnego w krajobrazie, gdzie mogą łagodzić fale powodziowe poniżej cieku z ich różnymi obszarami i odwrotnie, stopniowo poprawiać przepływy w porze suchej o ilość woda zatrzymana w profilu glebowym. Ponadto bujna roślinność tych obszarów chłodzi otoczenie, odparowując wodę w upalne dni. Dlatego tego typu łąki są odnawiane w ostatnich latach w dużych miastach, takich jak Drezno czy Berlin.

Łąka została założona w marcu 2022 roku. Na podstawie dokumentacji projektowej i po głębokich konsultacjach z ekspertami w dziedzinie rolnictwa, prace przebiegały w następujący sposób, w duchu głównej zasady projektu bez zabiegów i pielęgnacji chemicznych.

Najpierw ziemię mulczowano, czyli zlikwidowano stare rośliny z poprzedniego roku i pozostawiono ich na miejscu. W dalszej kolejności następuje tzw. talerzowanie czyli orka płytsza do ok. 15 cm. Głębokość ta okazała się optymalna ze względu na ilość kamieni w podłożu. Następnie przeprowadzono strzyżenie i włóczenie, które zrównało cały teren, a następnie wysiano specjalnie wymieszaną mieszankę roślin łąkowych z reprezentacją traw i ziół typowych dla danego siedliska.

Ten naturalny proces zakładania kwietnej łąki niesie ze sobą pewne ryzyko mniej efektywnego wzrastania i przetrwania roślin docelowych i odwrotnie, możliwość większego rozwoju niepożądanych roślin, takich jak oset na tym stanowisku. Dlatego proces późniejszego naturalnego rozwoju łąki powinien być ściśle monitorowany i w razie potrzeby ingerowany drobnymi środkami, takimi jak mechaniczne ręczne usuwanie niechcianych roślin.

Kooperační síť "Kvetoucí louky" / Sieć współpracy "Kwitnące Łąki"

CZ.11.4.120/0.0/0.0/20_032/0002849

Jak już wspomniałem we wcześniejszych artykułach, pierwsze łąki miały charakter polan w wyciętych drzewostanach. Możemy uznać je za prawdziwe łąki w dzisiejszym znaczeniu tego słowa od czasów, kiedy zaczęto je wykorzystywać do produkcji biomasy ziołowej jako paszy dla udomowionych zwierząt gospodarskich.

Użytkowanie łąk było początkowo bardzo ekstensywne, dlatego często rosły na nich młode drzewa lub krzewy. Dopiero w średniowieczu zaczęto regularnie zagospodarowywać łąki, dzięki czemu z wielu obszarów zniknęły gatunki drzew, a zaczęły na nich kwitnąć gatunki ziół i traw, które tolerują regularne koszenie, wypas i deptanie zwierząt.

Dopiero na początku XIX wieku zaczęto dzielić tereny na łąki i pastwiska, choć oczywiście do dziś koszenie bywa zastępowane wypasem lub odwrotnie. Ewoluuje także skład zbiorowisk roślinnych, niektóre gatunki są lepiej przystosowane do wypasu, a inne do koszenia.

W XX wieku, zwłaszcza w jego drugiej połowie, intensywność uprawy łąk zaczęła gwałtownie rosnąć. Łąki zaczęto osuszać poprzez rekultywację, nawozić i kosić nawet 3 razy w roku. W ten sposób, oprócz intensyfikacji, zubożała ich różnorodność. Dlatego dziś w wybranych miejscowościach wręcz przeciwnie, ogranicza się intensywność gospodarowania poprzez wykorzystanie dotacji jako rekompensaty finansowej w celu zachowania lub przywrócenia bioróżnorodności zbiorowisk łąkowych.

Łąki powstawały w Europie Środkowej na różnych etapach rozwoju społeczności. Wiemy już z poprzednich artykułów, że są też naturalne łąki, które jednak w naszym kraju występują minimalnie. Dlatego mamy na myśli powstawanie łąk pod wpływem działalności człowieka. To pytanie, kiedy możemy mówić już o prawdziwych łąkach w dzisiejszym znaczeniu tego słowa, czyli o terenach, które służą przede wszystkim rolnictwu. Przed powstawaniem prawdziwych łąk powstawały bardziej polany, na których ludzie wycinali las, albo intensywnie się wypasali, albo jedno i drugie.

Jednak łąkę uważamy raczej za teren, na którym zbiorowisko traw i ziół długo ustabilizowało się pod wpływem koszenia lub wypasu i gdzie praktycznie nie ma gatunków drzew. Takie pierwsze łąki powstały po raz pierwszy w okresie neolitu, wiele z nich jednak zniknęło na początku naszej ery, tak że ich rozwój nastąpił ponownie w średniowieczu. Całkowita powierzchnia łąk zmieniała się na przestrzeni wieków, a tereny z roślinnością łąkową zmieniały się naprzemiennie. Ciekawe, że wypas i koszenie łąk wpłynęły również na ukształtowanie się dzisiejszej granicy górnego lasu w naszych najwyższych górach.

Tam, gdzie dziś jest łąka, kilka wieków temu mógł być las i odwrotnie. Nawet dzisiaj obserwujemy te zmiany w czasie rzeczywistym i na żywo, gdzie z jednej strony zalesiamy nieużytkowane łąki, a z drugiej strony grunty, które według Katastru Nieruchomości są łąkami (używa się określenia trwałe użytki zielone) i które nie zostały zagospodarowane przez dziesięciolecia i bardzo często przypominają las, a od czasu do czasu na niektórych takich terenach nastąpi nowoczesne „karczowanie” i odtwarzanie łąki.

W jednym z moich poprzednich artykułów napisałem, że prawie wszystkie łąki na ziemiach czeskich powstały w wyniku działalności człowieka i rolnictwa. Proces ten jest odwracalny, co oznacza, że ​​jeśli przestaniemy na tych terenach działać, hodować na nich zwierzęta czy ich kosić, łąki stosunkowo szybko znikną. Niedługo oznacza tutaj okres kilku lat, maksymalnie od jednej do dwóch dekad.

Łąki zaczynają najpierw zarastać drzewami inwazyjnymi, takimi jak brzozy, osiki czy klony. W ciągu następnych dziesięcioleci zaczną pojawiać się gatunki, które można nazwać celowymi w danym siedlisku. Technicznie proces ten nazywa się sukcesją, a jego wynikiem jest tzw. stan kulminacyjny, czyli rodzaj optymalnego składu gatunkowego roślinności (drzewa, krzewy, zioła i trawy) opartego na naturalnych procesach i wpływach.

Co roku na łąki i pastwiska wylatują miliony nasion drzew z okolicznych drzewostanów. Te nasiona kiełkują, ale po powtarzanym wypasaniu lub ścięciu młode drzewa znikają. Jeśli ustanie tu regularna uprawa, sadzonki zakorzenią się i las będzie się stopniowo rozrastał.

Podobnie zmienia się skład ziół na łące, chyba że jest ona koszona lub wypasana, ale podstawowy kierunek prowadzi do wspomnianego ekosystemu leśnego.

Kooperační síť "Kvetoucí louky" / Siećwspółpracy "KwitnąceŁąki"

CZ.11.4.120/0.0/0.0/20_032/0002849

Kwitnąca łąka jako nowo zrewitalizowany obszar przyrodniczy zostanie założona na terenie zabudowanym miasta Hrádek nad Nisou, a konkretnie w dzielnicy Donín. Na terenach nr 129 i 130 na powierzchni 7600 m2 zostanie założona łąka. To dla wyobraźni powierzchnia wielkości półtora boiska piłkarskiego.

Na czym polega takie nowe założenie łąki? Powierzchnia zostanie najpierw zaorana na głębokość 30 cm, a następnie wyrównana. Podczas tej obróbki kamienie i prawdopodobnie niektóre odpady zostaną „wyciągnięte” na powierzchnię. W związku z tym grunt zostanie następnie oczyszczony. Następnie przyszła łąka będzie dwukrotnie włoczona, więc powierzchnia powinna być wyrównana i gotowa do siewu. Nastąpi to w okresie 15.4.-15.5., bezpośrednio po zasiewie teren będzie jeszcze wałowany.

Wysiana zostanie bogata gatunkowo mieszanka łącznie 59 gatunków roślin, z czego 70% to trawa, 25% ziele i 5% koniczyna. Dawkę wysiewu zaprojektowano w ilości 4-5 g/m2, więc w sumie potrzebne będzie około 34 kg nasion.

Przy tworzeniu łąki miejsce parkingowe zostanie tymczasowo wydzielone i zachowane. Jednocześnie prace przygotowawcze omijają obszary z dojrzałymi drzewami.

Wybrana lokalizacja znajduje się w zasięgu dwóch ważnych transgranicznych tras rowerowych, którymi są Nowy Szlak Grzbietowy i trasa rowerowa Odra-Nisa.

Kooperační síť "Kvetoucí louky" / Sieć współpracy "Kwitnące Łąki"

CZ.11.4.120/0.0/0.0/20_032/0002849

Łąka jest ekosystemem uzależnionym zagospodarowania człowieka w warunkach środkowoeuropejskich. Prawie na wszystkich łąkach, jakie występują w naszych warunkach, zakończenie koszenia lub wypasu oznaczałoby stopniowe przekształcanie się ich w las. Są jednak wyjątki - łąki, które w naszej przyrodzie występują naturalnie i bez ingerencji człowieka.

Są to miejsca o ekstremalnych warunkach, np. z punktu widzenia roślin. Znajdują się one w górach, w miejscach ekstremalnie suchych lub odwrotnie podmokłych. Tam, gdzie nie mogą rosnąć rośliny drzewiaste.

W pierwszej kolejności możemy wymienić łąki górskie lub hale. Jest tam zbyt mało żyznych gleb, zimy są tam długie i surowe, z dużą pokrywą śnieżną i silnymi wiatrami i mrozami. Łąki te są szeroko rozpowszechnione w Alpach, na przykład w naszym kraju możemy je znaleźć na grzbietach naszych najwyższych gór, takich jak Karkonosze, Hrubý Jeseník czy Kralický Sněžník. Występują one powyżej tzw. górnej granicy lasu. Nie bywa ona wyraźnym przedziałem, ilość drzew ubywa stopniowo wraz z rosnącą wysokością.

Ponadto łąki występują naturalnie na mniejszych obszarach stepowych w cieplejszych strefach. Są to miejsca, w których występują płytkie i przepuszczalne gleby, które zatrzymują zbyt mało wody, aby drzewa utrzymać na trwało. Stepy w Republice Czeskiej występują na przykład na wulkanicznych stożkach gór Śródgórza Czeskiego lub na wapiennych obszarach Moraw Południowych - w Morawskim Krasie wokół Blanska lub na Pálavie.

Pewnym przeciwieństwem stepów są naturalne łąki w miejscach, gdzie jest wody wręcz za wiele. Są to regularnie zalewane tereny w dolinnych błoniach zalewowych większych rzek, z których jednak w Czechach i na Morawach pozostały tylko niewielkie fragmenty. Częściej występują łąki torfowe. Jak sama nazwa wskazuje, występują na torfowiskach, w miejscach, gdzie utrzymujące się wysokie stany wód gruntowych nie pozwalają na rozwój lasu. Na torfowiskach łąki te przeplatają się w pstrokatej mozaice z bardziej suchymi miejscami i podrostem drzew. Tego typu łąki można spotkać np. w Górach Izerskich, najsłynniejszą i największą jest Wielka Hala Izerska.

Specyficzne naturalne łąki to słone bagna, miejsca o zasolonych glebach, które znów nie odpowiadają drzewom. W naszym kraju występują przede wszystkim na Morawach Południowych, najsłynniejszym jest chyba Slanisko u Nesytu.

Większość łąk naturalnych w Republice Czeskiej jest częścią składową różnego rodzaju obszarów znajdujących się pod szczególną ochroną.

Kooperační síť "Kvetoucí louky" / Sieć współpracy "Kwitnące Łąki"

CZ.11.4.120/0.0/0.0/20_032/0002849

Wszyscy znają łąki. I prawie każdy byłby w stanie je opisać i zdefiniować. Na przykład jest to obszar porośnięty ziołami i trawami. Łąka to po prostu łąka. Ale skąd się wzięła?

Łąki w naszym krajobrazie nie były od niepamiętnych czasów. Po ostatniej epoce lodowcowej, jeszcze zanim ludzie zaczęli zakładać wsie i gospodarstwa, na naszym terenie prawie ich nie było. Lasy rosły na całym terytorium. A w lesie, jak wiemy, rośliny łąkowe nie rosną, jest dla nich za dużo cienia i mało światła. Łąki były tylko tam, gdzie drzewa nie mogły rosnąć. Były to niewielkie fragmenty stepów na suchych zboczach, alpejskie łąki na grzbietach naszych najwyższych gór czy często zalane tereny wokół większych cieków wodnych. Tam wszędzie nie były odpowiednie warunki do wzrostu roślin drzewiastych, ale przetrwały różne rodzaje ziół i traw

Ekspansja łąk nastąpiła wraz z rozwojem rolnictwa. Ludzie osiedlali się, zakładali wsie i zaczęli wycinać lasy, zdobywając w ten sposób ziemię dla gospodarstw rolnych. Część służyła do uprawy roślin jadalnych, a część do hodowli zwierząt gospodarskich. Na tych terenach spontanicznie rosły rośliny, które były albo wypasane, albo później skoszone i wysuszone dla zimowego karmienia. Dzięki tym corocznym żniwom drzewa nie miały szansy na powrót, a łąki stopniowo stały się integralną i ważną częścią naszej przyrody i krajobrazu. Jeśli jednak nie będą już zarządzane, las wyrośnie tu stosunkowo szybko.

.